به گزارش روابط عمومی اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران (اسکودا)، تحولات اجتماعی- اقتصادی سال‌های پایانی دهه ۹۰ نقطه عطفی در بروز اعتراضات اجتماعی بود، از همین رو کارگروه حقوق بشر از اواخر سال ۱۴۰۰ به مجموعه کارگروه‌های اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران افزوده شد که تا به امروز فعالیت آن به صورت مستمر ادامه دارد.
هرچند اعتراضات و رخدادهایی که از بعد حادثه فوت مرحوم مهسا امینی در چهارگوشه کشور رخ داد را باید در زمره حوادث تلخ و ناگواری به حساب آورد که بخش‌های مختلف جامعه ایران را تا به امروز درگیر خود کرده است اما باید در نظر داشت که این مقطع زمانی در عین حال یکی از پرکارترین دوران فعالیت کارگروه حقوق بشر اسکودا به حساب می‌آید.
در همین راستا محمدصالح نقره‌کار، دبیر کارگروه حقوق بشر اسکودا در نامه‌ای خطاب به دکتر جعفر کوشا رئیس اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران، گزارشی مبسوط از عملکرد یک ساله این کارگروه و راهکارهای اصلاح و بهبود وضعیت موجود ارائه کرده است که به این شرح است:
گزارش یکساله و ملاحظات فعالیت کارگروه حقوق بشر اسکودا
۱- اسفند ماه سال ۱۴۰۰ دستور حضرتعالی مبنی بر تشکیل کارگروه ابلاغ و طی این مدت انجام وظیفه داوطلبانه، ۳۰ جلسه اعم از حضوری و مجازی برگزار و ۳۶ مکاتبه تحریر و ۵ کمیته تشکیل شد.
۲- در وهله نخست «برنامه اقدام» شامل سازمان برنامه و روش فعالیت تدوین شد. ارتقای سطح مسئولیت اجتماعی وکلا ناظر بر ترویج، تحقق، توسعه، تضمین و مطالبه حقوق بشر و شهروندی محور فعالیت بوده است. شعار «کانونهای وکلا، برای حقوق مردم» مطرح و برنامه‌ریزی برای ترسیم چهره شهروند مدار و خط مشی‌گذاری در جهت ایفای نقش کانون‌ها در مسیر خیر عمومی و منافع همگانی مطمح نظر قرار گرفت. در نقطه عزیمت، آسیب‌ها و نقصان‌هایی داریم که باید مورد بازنگری و اصلاح و تقویت قرار گیرد.
۳- فراگیرسازی کمیسیون‌های حقوق بشر در کانونهای وکلای ۲۸ گانه محور تمرکز بوده است. اکنون ۱۸ کمیسیون حقوق بشر در سطح کشور ایجاد شده و البته در نقطه آغاز هستیم و از حیث هماهنگی، اختلال و نارسایی وجود دارد. هماهنگی بین کمیسیون‌ها و اشتراک ایده‌ها و کنش‌ها هدفی است که باید در سال جاری با اهتمام افزون‌تری پیگیری شود. مکاتبات با هیات‌های مدیره طی سه مرحله انجام و لازم است با جدیت افزون‌تر دغدغه‌های حقوق بشری را در سطح ملی و بومی و منطقه ای ترویج کنیم.
۴- مسائل خرد و کلان حقوق بشری در غیاب نهاد ملی حقوق بشر وجود دارد و اینکه اسکودا با لحاظ شأن غیر اجرایی و هماهنگ کننده خود چه نسبتی با این مسائل و مصائب دارد حائز اهمیت است. در این راستا نیازمند آسیب‌شناسی مسئولانه و اصلاح روندها با رویکرد تخصصی به مقوله حقوق بشر هستیم. کانونهای وکلا باید بیش از همیشه در عرصه تضمین و مطالبه حقوق بشر نقش آفرینی فعال داشته باشند.
۵- در حال حاضر ۵ کمیته تخصصی «محیط زیست»، «حمایت از وکلای در معرض خطر»، «منع خشونت و ترویج صلح»، «دادرسی منصفانه و حق دفاع» و «حقوق زنان» ایجاد شده و کمیته حقوق کودک نیز در آستانه تشکیل در فروردین ماه است. کمیته‌ها به فراخور اهمیت مسائل مبتلابه ملی ذیل نسل‌های ۴ گانه حقوق بشر قابلیت تشکیل دارند.
۶- در وقایع اعتراضی سال ۱۴۰۱ «کمیته دادرسی منصفانه و حق دفاع» قوام یافته و در سطح کشور معرفی وکیل داوطلب تا حدودی سازمان‌مند پیش رفت. به عنوان نخستین تجربه، پیشرفت‌هایی در خدمت عمومی حقوق بشری ایجاد شد هر چند محتاج آسیب‌شناسی است. حداقل ۷۰ نفر از همکاران در سطح کشور قبول زحمت کرده و اهتمام در خور تقدیر به صورت معاضدتی و داوطلبانه و حتی با قبول هزینه‌های مادی و تضییقات تعقیبی نمودند. بیش از هزار نفر با همکاران در تماس و خدمات وکالتی دریافت کردند. ۱۵ جلسه تخصصی کمیته دادرسی منصفانه با وکلای همکار جهت اشتراگ‌گذاری تجارب و هم‌افزایی حرفه‌ای انجام شد و در دوره وقایع اعتراضی عمدتا چهارشنبه هر هفته همکاران داوطلب با حضور حضرتعالی نارسایی‌ها و مشکلات را مطرح و مآلا مکاتبات و توصیه‌هایی به مراجع قانونی ارائه می‌شد. جلسات با محوریت تضمین دادرسی منصفانه و حق دفاع برگزار و بعضا قضات و مسئولان قوه قضا دعوت و در مواردی قضات محاکم انقلاب دعوت شدند اما در جلسه شرکت ننمودند. گزارش همه جلسات در سایت اسکودا قرار گرفت.
۷- حدود ۱۸ مورد مکاتبات با روسای سه قوه، رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور و روسای دادگستری و دادستان‌ها در جهت مطالبه‌گری و گزارش‌دهی حقوق بشری با تایید و امضای حضرتعالی انجام گرفت.
۸- حضور در مجلس شورای اسلامی و مکاتبه با کمیسیون حقوقی و قضایی راجع به تشکیل نهاد ملی حقوق بشر و شهروندی انجام شد.گزارش تفصیلی آن جداگانه ارائه و طی مکاتبات رسمی به مقامات ذیربط ارسال شد.
۹- راجع به پیش‌نویس قانون تشکل‌های اجتماعی ۵ جلسه برگزار و پیشنهادهای اصلاحی قانون به مجلس ارسال شد. نهادهای مدنی مکرر دعوت و در خصوص اصلاحات قانون گفتگوهای تخصصی شکل گرفت.
۱۰- کمیته حمایت از وکلای در معرض خطر ایجاد و ۲۵ مکاتبه و نامه با تایید و امضای حضرتعالی راجع به همکاران زندانی و پیگیری رفع بازداشت و مرخصی و عفو و پیگیری وضعیت درمان و اقدامات حمایتی از کنشگران مدنی ارسال شد. پیگیری وضعیت همکاران دربند که بیش از ۳۰ نفر در سال ۱۴۰۱ برآورد می‌‌شود مورد توجه قرار گرفته و با خانواده‌ها تماس یا بعضا با قضات گفتگو و به محاکم و دادسرا‌ها مراجعه شد. همکاری مسئولان قضایی با این کمیته مطلوب ارزیابی نمی‌‌شود. البته کارکرد این کمیته نیز نیازمند بازنگری و برنامه‌ریزی جهت تقویت است.
۱۱- جلسه با فعالان محیط زیست کشور و گفتگو پیرامون اصلاح قانون در زمینه حکمرانی آب و پیش‌نویس گزارش راهبردی تقدیمی به حضرتعالی و تقاضا برای همکاری وکلا و کمیسیون‌های حقوق بشر در زمینه دادخواهی‌های محیط زیستی انجام شد. میز حقوق محیط زیست، ایجاد و البته فعالیت آن رضایت بخش ارزیابی نمی‌‌شود. پیش نویس تفاهم‌نامه همکاری با شبکه تشکل‌های محیط زیستی نیز تدوین شد .
۱۲- نشست حقوق زنان همزمان با روز جهانی زن برگزار و راهکارهای اصلاح و توسعه نظام حقوقی زنان در این خصوص مطمح نظر قرار گرفت. پیش نویس گزارش راهبردی آن در حال تدوین و ارائه است. بیانیه‌ای نیز در این روز با شعار «جهان برابر جهان توانا» منتشر و ۱۰ ماموریت مشخص نیز برای کمیته زنان تعریف شد.
۱۳- الگوی اقدام حقوق بشری کانونهای وکلا ناظر بر ایفای نقش مسئولیت اجتماعی نهاد وکالت در ارتقای حقوق بشر طی طرحی تدوین و آماده ارائه به کانونهای وکلای کشور است.
۱۴- در خصوص حادثه متروپل آبادان، معاون دادستان کل، رئیس موسسه استاندارد و گروه گزارش ملی ساختمان پلاسکو دعوت و طی جلسه تحلیلی، ابعاد حقوقی و فنی بررسی و گزارش راهبردی آن منتشر شد.
۱۵- بررسی تحلیلی و بین رشته‌ای حق اعتراض با حضور انجمن‌های تخصصی مرتبط نظیر انجمن جامعه شناسی ایران، انجمن روان شناسی ایران، انجمن روان شناسی اجتماعی ایران، انجمن حقوق اساسی ایران مطمح نظر قرار گرفته و گزارش تفصیلی آن منتشر شد.
۱۶- مادران کنش‌گر صلح و مروج خشونت پرهیزی دعوت شده و طی جلساتی آموزشی و گفتگو محور در تبیین رواداری و خشونت پرهیزی و مبانی حقوق بشر و شهروندی و دیده‌بانی و گزارش‌گری حقوق بشری تبادل نظر شد .
۱۷- در خصوص مسمومیت‌های زنجیره‌ای دانش‌آموزان مدارس دخترانه جلسه‌ای برگزار و توصیه‌های حقوق بشر و شهروندی در این خصوص منتشر شد.
۱۸- به مناسبت درگذشت زنده یاد دکتر سید محمد هاشمی، استاد مبرز حقوق اساسی نشستی ترویجی تشکیل و پیرامون اندیشه‌های حقوق بشری آن فقید گفتگو گردید و بیانیه‌ای در تبیین نگاه ایشان به کنشگری وکلای دادگستری در عرصه مطالبه حقوق بشر منتشر شد.
۱۹- طی همکاری با روابط عمومی اسکودا و عضویت در شورای سیاستگذاری روابط عمومی، دغدغه‌های حقوق بشری و مسئولیت اجتماعی وکلا در گزاره‌های انگیزشی و ترویجی مطرح و در شعارها و نمادهای جشن استقلال و ویژه‌نامه این جشن و مصاحبه‌ها مطمح نظر قرار گرفته و طرح بنرهای مجازی و تولید گفتمان‌های حقوق بشری کانون‌ها اجرایی شد.
۲۰- نشست ترویجی «شب ادبیات و حقوق بشر» با همکاری مجله بخارا و اسکودا مطرح و در دستور کار قرار گرفته است. برنامه زمانی متعاقبا تقدیم می‌گردد.
۲۱- در خصوص برخی عناوین مجرمانه قانون مجازات اسلامی نظیر اجتماع و تبانی علیه امنیت، محاربه و تبلیغ علیه نظام پیش‌نویس گزارش راهبردی آماده و فراخوان جمع‌آوری آراء و لوایح مطرح و در دست اقدام قرار گرفت. پیشنهادهای اصلاحی نسبت به این قوانین در دستور کار قرار گرفت.
۲۲- در خصوص حذف تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری مکاتباتی با تایید و امضای حضرتعالی ارسال و پیگیری‌هایی طی نشست با برخی مسئولان قضایی انجام شد.
۲۳- نشست دادخواهی سمن‌ها و حقوق عامه ذیل ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری برگزار و گزارش آن منتشر شد .
۲۴- تذکر کارگروه حقوق بشر اسکودا به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص اخراج اساتید دانشگاه و توجه به لوازم آزادی بیان در دانشگاه و اینکه بازتاب اخراج اساتید یا بازنشستگی اجباری، ترک مناصحت خیرخواهان و نقض حقوق بشر است به صورت نامه و مکاتبه انجام شد.
۲۵- طی نشست پیرامون پیگیری حادثه تلخ «مهسا امینی» لزوم همکاری مسئولان در «تشکیل کمیته حقیقت یاب مستقل» مطرح شده و تاکید گردید برای ایجاد اعتماد عمومی باید از ظرفیت نهادهای مستقل مدنی بهره گرفت و اینکه حجاب باید ذیل سیاستگذاری فرهنگی قرار بگیرد نه راهبردهای کیفری و انتظامی. نشست‌های ترویجی کارگروه عمدتا با گزارش راهبردی و تفصیلی در سایت اتحادیه نشر یافته است.
۲۶- هماهنگی جهت ارتباط‌گیری رابط استانی در هر کانون و امکان برقراری نشست‌های ترویجی بین کانون‌ها طی مکاتبه با هیات مدیره‌ها با تایید و امضای حضرتعالی انجام و البته نیازمند پیگیری و استمرار است.
۲۷- فراخوان برای همکاری در زمینه کمیته منع خشونت و کمیته دادرسی منصفانه منتشر شد، هر چند در ظرفیت‌یابی تخصصی و استفاده بهینه از همکاران ضعف‌های قابل توجهی وجود دارد.
۲۸- در زمینه آموزش حقوق بشر، هم‌افزایی وکلا در مطالبه‌گری و گزارش‌دهی حقوق بشری نواقصی به چشم می‌‌خورد و نیازمند برنامه‌ریزی مشخص و اصلاحی است. به خصوص در ارتباط با آموزش دفاع و تضمین حقوق بشر در دوره کارآموزی خلاء جدی وجود دارد که نیازمند بازبینی است.
۲۹- استفاده حداکثری از توان حرفه‌ای و تخصصی همکاران دانش‌ور که پیشینه نظری و عملی در حوزه حقوق بشر داشته باشند ضرورت دارد. در این حوزه دچار خلاء هستیم.
