در روزهای گذشته بالاگرفتن بحث برگرداندن محصولات کشاورزی از کشورهای مختلف در رسانه‌ها برای افکار عمومی نگرانی‌افزا بوده است. اگرچه ریشه‌یابی‌های این مسأله از وجوه گوناگون تجارت بین‌الملل، کشاورزی و سایر حوزه‌ها به شدت اهمیت دارد، اما به نظر می‌رسد که از نظر حقوقی نیز باید به این مسأله پرداخت و آن را واکاوی کرد.
پیش از هر چیز باید به قوانینی که در کشور ایران وجود دارند، بازگردیم، همچنین نظری بر قواعد بین‌المللی مرتبط با تولید و توزیع محصولات کشاورزی بی‌افکنیم تا سره از ناسره معلوم و استانداردهای تولید غذا در جهان مشخص شود.
آنچه که در سراسر جهان اهمیت دارد این است که کنوانسیون حفظ نباتات که زیر نظر سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد است، با نام فائو در سال ١٩۵٢ تشکیل شده و ایران هم در سال١٣۵١ با ماده واحده مجلس شورای ملی وقت به آن پیوسته است.
این کنوانسیون همچنین در سال ١٩٩٧ اصلاح شده و یکسری مصوبات جدید دارد که کشور ما نیز در سال ٨٩ با ماده واحده مجلس شورای اسلامی وقت به آن پیوسته است.
در این کنوانسیون نظارت‌های مستمر داخلی و منطقه‌ای و بین‌المللی بر نحوه تولید، واردات و صادرات محصولات کشاورزی پیش‌بینی شده است و طی آن یکسری محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها را نیز براساس استانداردهایی که متخصصان امر تشخیص داده‌اند، تعریف کرده‌اند.
یکی از مسائل مهمی که امروز در استفاده از کود درگیر آن هستیم، استفاده بیش از اندازه از کودهای نیترات است که کارشناسان آن را تایید نمی‌کنند. به نظر می‌رسد افزایش تحریم‌ها و افزایش شدید قیمت نهاده‌های کشاورزی همچنین سخت‌شدن خرید کودهای فسفاته و پتاسه یکی از عوامل اصلی مصرف بیشتر کودهای نیترات است.
کارشناسان کشاورزی می‌گویند افزایش بیش از ۶ برابری کودهای فسفاته و پتاسه عامل تشدید مصرف کود سپید در سال زراعی گذشته بوده است که به نظر می‌رسد باعث ایجاد سموم شده است.
این محصولات تولیدشده، چه برای مصرف داخلی و چه برای صادرات، مطابق کنوانسیون حفظ نباتات، باید از یکسری مولفه‌ها برخوردار باشند. این کنوانسیون کشورهای عضو را به تشکیل سازمانی تحت همین نام الزام کرده است. ما هم خوشبختانه این سازمان را ذیل ساختار وزارت جهاد کشاورزی داریم و متولی مستقیم اجرای این کنوانسیون بین‌المللی در ایران سازمان حفظ نباتات کشور است.
یکی از وظایف قانونی این است که استانداردهایی که فائو تصویب و اعلام می‌کند، به مراجع نظارتی و بهداشتی و سازمان‌های مرتبط با امور کشاورزی ابلاغ کند تا محصولات براساس استانداردها تولید شود. اما آنچه که مشخص شده، صرف‌نظر از موضوع آموزش کشاورزان درباره چگونگی استفاده از این کودها در نهادهای متولی که به نظر من بسیار اهمیت کمی برایش قائل شده‌اند، این است که تا امروز کسی بر روند شیوه صحیح استفاده از کودها و سموم نظارتی نداشته است.
موضوع بعدی عدم‌نظارت کافی سازمان‌های بهداشتی و نظارتی بر فرآیند تولید و پخش و صادرات محصول کشاورزی است. امروز فقط در گمرک یکسری مجوز تحت عنوان گواهی‌های بهداشتی برای صادرات محصولات مطالبه می‌شود که صرفا به پاکی محصول از آفت‌ها و علف‌های هرز می‌پردازد، اما نکته مهم که مدنظر کشورهای دیگر است، گواهی‌های سلامت است که به سموم و کودها و آلاینده‌های محصولات کشاورزی اختصاص دارد.
وقتی که این گواهی سلامت از محصولات ما در گمرک جمهوری اسلامی ایران اخذ نمی‌شود و با همان گواهی‌های بهداشتی به مقصد میرود، کشورهای مقصد که حتما نظارت‌های بیشتری را از این حیث در مبادی ورود و خروج خود دارند، بعد از بررسی این محصولات به این نتیجه می‌رسند که تولیدکنندگان ایران استانداردهای بین‌المللی را رعایت نکرده‌اند.
تکلیف قانونی که بر سازمان حفظ نباتات و متعاقب آن به دستگاه‌های نظارتی و بهداشتی بار شده، انجام نگرفته است.
از سوی دیگر دستگاه دیپلماسی کشور یکی از وظایفش در دیپلماسی و تجارت بین‌الملل این است که راه‌های این نقل و انتقال محصولات کشاورزی را به کشور مقصد هموارتر کند.
سفرای جمهوری اسلامی در کشورهایی که به‌خصوص مقاصد عمده‌تر محصولات ما هستند، این وظیفه را دارند که استانداردها را به محض تعیین در کشور مقصد، به بخش‌های داخلی ما انتقال دهند تا تولیدکننده بداند نحوه تولید و توزیع محصولات را باید چگونه تنظیم کند که موفق به دریافت استانداردهای بین‌المللی شود.
نباید اجازه داد روند امور طوری پیش برود که پس از اینکه محصول به مقصد رسید، با سروصدا اعلام کنند محصولات ایران مسموم است.
این مسأله هم به حیثیت کشورمان در جریان تجارت بین‌الملل آسیب جدی می‌زند و هم باعث تشدید نگرانی‌ها درباره سلامت محصولات کشاورزی می‌شود.
مردم این حق را دارند که بیندیشند محصول صادراتی که مرغوب‌ترین محصول کشاورزی است چنین از آب درآمده؛ وای به حال محصولاتی که سر از بازار داخل بیرون درمی‌آورند.
نگرانی دیگر جامعه آن است که چه بلایی سر محصولات مرجوعی می‌آید. اگر بازگردانده شود، با محصول مرجوعی چه می‌کنند، آیا امحا می‌شود یا خدای ناکرده به مصرف داخلی می‌رسد؟ بلاشک امروز نیاز است با رعایت بیشتر قواعد بین‌الملل و اصول کنوانسیون حفظ نباتات و نظارت بیشتر داخلی بر تولید و توزیع محصولات، نگرانی‌های چندجانبه را برطرف کنیم.
