بی‌گمان حرفه خبرنگاری یک رسالت الهی است در آموزه‌های دینی و قرآنی در مورد حجیت خبر بسیار تاکید شده است. پژوهش‌های فقهی و اصولی نیز موید این است که از نظر فقهای امامیه و اصولیون هر خبری واجد اعتبار و ارزش نیست و حتما خبر باید کاشف از قول معصوم بوده و مبتنی بر بنای عقلا و برمدار عقلانیت باشد.
در این نوشتار به تبیین و تشریح اهمیت خبرنگاری و اصول حاکم بر این حرفه می‌پردازیم:
به عنوان مقدمه باید گفت حرفه خبرنگاری نیازمند تخصص و مهارت‌های حرفه‌ای در دستیابی و انتشار خبر است. با این توصیف، آشنایی خبرنگاران با اصول خبرنویسی ضرورتی انکارناپذیر است. براین اساس، تعهد اجتماعی، رازداری و امانتداری نقشی اساسی در حرفه خبرنگاری دارد؛ لذا این حرفه از یک اصول راهبردی برخوردار است:
۱– اصل امانتداری:
موضوعی که جهت انتشار در اختیار یک خبرنگار قرار می‌گیرد یک امانت شرعی است و خبرنگار موظف است عین خبر را بدون کم و کاست با رعایت اصل شفافیت در اختیار مخاطبین قرار دهد؛ بدیهی است تفسیر و تبیین این خبر بر عهده مخاطب است و از حیطه اختیار خبرنگار خارج است.
۲– اعتمادسازی عمومی:
خبرنگار باید از یک پشتوانه اعتماد مردمی برخوردار باشد. بر این اساس ارائه و انتشار خبر توسط خبرنگار نباید موجی از بی‌اعتمادی را برای مخاطبین ایجاد کند. با این توصیف، شیوه ارائه خبر و انتشار آن باید به نحوی صورت پذیرد که مردم و مخاطبین بدون بررسی و تحقیق در مورد آن خبر به صحت آن اعتماد کنند.
نکته قابل تامل این است که اولین خبرنگار عالم هستی ذات باری تعالی است که از طریق پیامبران حقایق هستی را به انسان نمایان ساخته است و پیامبران نیز خبررسان واقعه و واسطه بین کلام وحی و مردم بوده‌اند.
با این توصیف، یک خبرنگار باید بداند که حرفه او واجد جنبه الهی بوده و از چه شأنیت و جایگاهی برخوردار است و درصورتی که در انجام حرفه خبرنگاری آموزه‌های وحیانی و الهی را به فراموشی بسپارد این شغل دیگر واجد جنبه الهی نیست و فعل خبرنگار مصداق آیه ۶ سوره حجرات قرار می‌گیرد که می‌فرماید: “… أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ” با این توضیح چنانچه خبر ارائه شده از سوی خبرنگار به دلیل عدم رعایت امانتداری، سبب گمراهی مخاطبین و مردم شود این حرفه دیگر جایگاه الهی خود را از دست داده و هیچ شأنیتی ندارد.
در آموزه‌های قرآنی انتشار خبر باید از روی علم باشد نه بر اساس ظن و گمان. در همین زمینه آیه ۳۶ سوره اسرا می‌فرماید: “وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ؛ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا” (از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.)
در انتشار اخبار باید مراقب بود، به هیچ کسی آسیبی نرسد و با آبروی اشخاص بازی نشود. خداوند در آیه ۶ سوره حجرات می‌فرماید: “یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى؛ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ” (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید!)
همچنین باید توجه داشت انتشار خبر نباید سبب تشویش اذهان عمومی شده و ایجاد دلهره بین مخاطبان را فراهم آورد. در قرآن کریم برای اشخاصی که اخبار تشویش‌آمیز که سبب دلهره بین مخاطبان می‌شود تعبیر «المرجفون» به کار برده است. «رجف» یعنی لرزید و «مرجفون» یعنی کسانی که با اغراق و برخلاف واقع با انتشار یک خبر که منطبق با واقع نیست سبب دلهره بین مخاطبین می‌شوند. در آیه ۶۰ سوره احزاب آمده است: “… وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ…” (کسانی که در دل‌هاشان مرض و ناپاکی است و همچنین کسانی که با انتشار اخبار غیر واقعی اضطراب و هراس را در دل مؤمنان می‌افکنند.)
رفتار و گفتار یک خبرنگار در مورد پرسش‌هایی که از مسئولان می‌کند مطابق آموزه‌های قرآنی اولا باید مصداق قولا کریما باشد (آیه ۲۳ اسراء) یعنی سوال باید همراه با کرامت مطرح شود. ثانیا قولا لینا (آیه ۴۴ طه) یعنی با کمال آرامی و نرمی سوال خود را مطرح کند. ثالثا مصداق قولا سدیدا باشد یعنی پرسش خبرنگار باید محکم استوار و متین مطرح شود (آیه ٧٠ سوره احزاب). رابعا قولا بلیغا باشد یعنی به نحو روشن و شفاف و به دور از هرگونه ابهام سوال خود را مطرح کند (آیه۶۳ سوره نسا). خامسا قولا احسنا باشد یعنی هدف از طرح سوال باید آگاهی‌بخشی به جامعه و خیر رساندن به مردم و مخاطبین باشد (آیات ۳۳، ۳۴ و ۳۵ فصلت.)
خداوند متعال در آیات ۳۳ تا ۳۵ سوره فصلت می‌فرماید: “وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ (٣٣) وَلا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَداوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ (۳۴) وَما یُلَقَّاها إِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُوا وَما یُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ (۳۵)” مشابه این بحث در آیه ٣ سوره یوسف آمده است. خداوند در این آیه می‌فرمایند: “نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَیْنَا” (ما به بهترین روش وحی این قرآن را به تو حکایت کردیم.)
نتیجه اینکه در حرفه خبرنگاری خیلی باید دقت و وسواس به‌کار برد تا خبرنگار مصداق أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ قرار نگیرد؛ یعنی در انتشار اخبار باید به نحوی عمل نماید تا به هیچ شخص یا اشخاصی آسیبی نرسد و انتشار خبر باید به درستی و منطبق با واقع صورت پذیرد.
